Translated by Dinah Faye Balleco

Original article (Rappler) with Jayvy Gamboa; Filipino translation

PART 1: Ang mga negosyo gatukod sa nasud; mga oligarkiya nagdominar

Sa nagkagubot nga paglimod sa prangkisa sa ABS-CBN, ang mga lider sa gobyerno, sa ngalan ni Presidente Duterte ug saiyang batos sa House of Representatives, mao ang nahimong tigpamaba sa krusada sa administrasyon batok sa oligarkiya nga niabot sa punto sa paghulagway nga daotan sa tibuok nya komunidad sa mga negosyante, nga sa pila ka dekada, nagpaningkamot sa pagsustento sa ekonomiya sa Piliinas, bisan paman sa mabalhinon nga talan-awon sa pulitika.

Si Duterte, nga nagdugay ug pila lamang ka minuto saiyahang ika-lima nga State of the Nation Address, muingon, “Great wealth enables economic elites and  corporations to influence public policy to their advantage.”(Ang dagkong bahandi makahimo sa mga dato ug mga korporasyon nga mag impluwensya sa pampublikong polisiya ngadto sailahang bentaha.) Giakusahan dayon niya si Senator Franklin Drilon nga mudepensa sa mga oligarkiya, apan sa parehong panulti gisilotan ang pag-atake sa senador sa pag-atake niani sa mga political dynasties nga nag-apil sa pamilya Duterte.

Kadalasan, ang nagpaminaw nga publiko dali nga magpareha sa oligarkiya ug sa negosyo sa kinatibuk-an. Apan tama ba kini?

Diri sa tulo ka bahin nga series sa oligarkiya ug pagtukod sa nasud, klaruhon nato ang kalahian sa imahe sa mga oligarkiya nga nagdominar sa nasyon ug mga negosyo nga gatabang sa pagpatukod sa nasud; atong tan-awon ug iingon ang potensyal sa mga oligarkiya nga magmahimong tigtukod sa nasud; ug atong maingon nga ang tinuod nga ginaatake ni Duterte mao ang gatukod sa nasud, ug dili ang mga oligarkiya.

Pagklaro sa imahe sa mga oligarkiya

Kung maghuna-huna ang katawhan sa mga tawo sa oligarkiya, mag-imahen sila ug negosyo, ginansya, kontrol ngadto sa palengke, ug abuso. Ang mga imahe sa oligarkiya sa katawhan muapil ug malaut nga tiguwang, Kinatsila o mestiso nga intsik, nga anaay han-ay nga ilisan, galingkod sa lamisa nga gihimo sa lig-on nga kahoy sa sulod sa de-erkon nga kwarto sa usa ka skyscrapers sa business district sa Makati o BGC. Basin sila naglipay tungod sa malampuson nga negosyo, natarong nga gubot sa usa ka unyon sa mga trabahador, o usa ka pamahayag sa usa sailahang mga ehekutibo mahitungod sa pagkuha nila ug government clearance pamaagi sa pakig-istorya sa “tamang tawo”. Permanente sila madaog ug makuha nila permi ang ilahang gusto.

Sa pag-ingon ani, mangutana kita, tanan ba nga negosyo gigunitan sa mga tawo sa oligarkiya? Dili gayod.

Sa walay pag diskusyon kung unsa gyud eksakto nga gapunto sa usa ka oligarkiya, atong sulayon ang kalahian sa oligarkiya ug dili oligarkiya; gikan sa komunidad sa negosyo. Maingon nga ang mga oligarkiya mao ang mga tawo, o grupo sa tawo, kasagaran pamilya, nga nag-angkon ug mahinungdanon nga interes ug impluwensya  sa pang-ekonomiya ug pulitikal nga dapit.

Kung maghulagway kita, nga walay pagtumong sa partikular nga oligarkiya, paghuna-huna ug usa ka pamilya, nga nag-angkon ug daghang negosyo sa industriya, basin sa telecomminications, agrikultura, ug real estate, nga anaay malig nga substantial shares sakto nga makaimpluwensya sa presyo o lebel sa supply. Kontra sa mga negosyante ug mga tawo nga anaa lamang puro nga pang-ekonomiya nga kalihokan, ang oligarkiya kinahanglan parisan ug daghan posisyon sa gobyerno, sa ehekutibo man o lehislatibo, direkta man na konektado ang linya sailang negosyo o dili sa ilahang opisina.

Ang pang-ekonomiya nga gahum, sa usa ka butang, ug politikal nga impluwensya, usa pa, ang gaporma sa potensya nga oligarkiya.

Sa depensa sa negosyo sa pagtukod sa nasud

Sa kamatuoran, anaa kitay mas gamay nga numero sa pamilya sa nasud nga lakip sa klase sa mga oligarkiya kaysa sa ginahuna-huna sa kadaghanan. Bisan tuod nga anaay daghang pamilya ang nakikompetensya sa palengke, maihap lamang saila ang nagpili nga muadto gawas sa negosyo ug musulod sa politika.

Mahingusog kita nga, kontra sa ginaingon sa administrasyon batok sa Lopezes, Ayalas, ug Pangilinan, apil sa uban, sila nga lehitimo nga mga negosuo nga gaamot sa pagtukod nasud 

Sa kaso sa mga Ayalas, isip tag-iya sa Metro Manila water concessionaire, Manila Water, giangkon nila ang trabaho ang pag apod-apod ug tubig  kadtong 1990s gikan sa kapakyasan sa gobyerno sa paghatag ug makuhaan ug limpyo nga tubig sa publiko. Giunhan sad nila ang telecommunications ug industriya sa bangko, pamaagi sa Globe ug BPI. Ug dili pa gyud kani sakto aron mapamatud-an ang ilahang pasalig sa pagpamaayo sa kinabuhi sa mga Pilipino, gitukod nila ang APEC Schools kadtong 2013 nga naghatag ug barato ug gasentro sa mga gatuon nga edukasyon sa libo-libo nga mga estudyante. Sa atong makita, ang AC Energy gainvest sa renewable ug sustainable na enerhiya ug ang AC Health provides gahatag ug barato nga serbisyong panglawas para sa tanan pamaagi sa Generika. Gaselebrar saiyang ika-30 nga tuig karong 2020, ang Ayala Foundation nagpabilin nga buhi sa kultura sa Pilipino (Ayala Museum), nagpatukod nagtukod ug komunidad pamaagi sa sustainable na panginabuhi, ug nibag-o  sa kinabuhi sa batan-ong Pilipino (Ayala Young Leaders Congress).

Sa kaso sa Pangilinan, ginapangunhan niya ang Maynilad, ang counterpart water concessionaire sa Manila Water, sa paghatag ug tubig sa eastern Metro Manila. Ang permente nga ginasaway nga Meralco, PLDT, ug Smart sa enerhiya ug telecommunications nga industriya anaa pud saiyang pagpanguna. Ang TV5, nga usa ka salidpanan sa kagawasan sa prensa, apil usab. Sa kamatuoran, gidawat ni Pangilinan saiyang network. ang mga tawo sa ABS-CBN nga nawad-an ug trabaho. Siya usab ang Chairman sa Philippine Business for Social Progress, ug giila nga anaay dagko nga trabaho sa pagtabang pamaagi sa PLDT Smart Foundation, Alagang Kapatid Foundation, Makati Medical Center Foundation.

Ang mga Pangilinan, uban sa mga Ayalas, nagapanguna sa Philippine Disaster Resilience Foundation, and umbrella organization sa private sector para sa pag-andam sa mga sakuna, hinabang, ug pagpaayo, nga nagapokus sa lima ka mga sektor: (a) puy-anan, (b) panginabuhi, (c ) edukasyon, (d) palibot, ug (e) tubig, sanitasyon, ug panglawas.

Sa kaso sa mga Lopez, samtang ginaangkon nato nga sila anaay gigikanang oligarkiya, ginausab nato karon nga sila nausab ug namahimong tigtukod sa nasud nga dili angay mudawat sa pagdaot saila sa Kongreso, nga maoy hisgotan sa ikaduha nga bahin aning series.

Amoa usab ginaila sa usa ka artikulo ang importante nga papel nga gihatag sa komunidad sa mga negosyo sa pagtugon sa COVID-19 nga maingon nga usa ka palas-unon kaysa kung unsa ang ginasaligan saila nga ilang pagkahimuon. Muingon pa gayod si Presidential Spokesperson Harry Roque  “I do not know why ABS-CBN could not have done more like the Ayalas and Pangilinan did. I guess that’s the difference,”(Wala ko nasayod ngano ang ABS-CBN wala naghimo pareha sa gibuhat sa mga Ayala ug Pangilinan.), gabutang sa mga negosyo batok sa matag-usa. Nasayod tang tanan nga kini dili tinuod.

Samtang makita nga ginadepensahan nato ang komunidad sa negosyo sa Pilipinas, dili dapat kini lantawon nga usa ka pamaagi sa pag-endorso sa tanan sailahang ginahimo sailang negosyo, sama sa kadtong nagadaot sa palibot ug gaabuso sa Pilipino nga mga trabahante. Apan, gatuo kita nga pananglitan tinuod nga anaa silay gilapas nga regulasyon, ang tamang pamaagi dili ang kondemnasyon ug dayon dayon nga pagpasirado, kundili pakighisgot pamaagi sa paghagit sailaha nga mahimong mas maayo.

Ang mga negosyo gatukod sa mga komunidad, ug gatukod sad na nasud. Sa laing butang, makain nato ang oligarkiya sa mga negosyo kay ang una mitan-aw sa pagtukod sa nasud nga ikaduha lamang sailahang interes. Sa baylo, gusto nila mahimong makagagahum sa pangnasud ug pampublikong benepisyo para sailang ginansya.

Ang oligarkiya sa pagtukod sa nasud

Gikan sa negosyo nga gatukod, adto kita karon sa oligarkiya nga magagahom.

Dili nato mabasol ang tawo sailang kasuko batok sa oligarkiya nga ilang ginabitbit. Ang atong kasaysayan puno ug ilustrasyon nga nagbuo sa pagtuo nga ang nasud ug gobyerno nga gitukod ug ginapadagan sa mga oligarkiya mao ang gapugong sa katawhan sa pagpuyo ug komportable nga kinabuhi. Ang galamay ni Marcos mao ang pinakamaayo na halimbawa ana. Ang kaagi sa nasud mao ang naghimo sa pagtuo nga wala dapay lugar ang nga oligarkiya sa pagtukod sa nasud. Tinuod, gatindog kita para ani, apan dili dapat kini buhaton sa kadaot sa lehitimo ug malungtaron nga mga negosyo.

Apan, si Duterte ug ang iyahang batos sa Kongreso gihimo nga oportunidad kining pagtuaw, ug nakakita ug bag-o nga kalaban sa publiko: ang komunidad sa negosyo. Ang katawhan, apil ang administrasyon, permanente gatudlo sa mga korporasyon ut negosyo, nga para sailaha dayon dayon nga ginatawag nga mga oligarkiya. Kinahanglan kining maundang kung gusto nato mabuhi ang mga negosyo.

Ang pangutana nga atong tubagon sa sunod nga bauin mao kung posible ba ang transpormasyon gikan sa oligarkiya ngadto sa usa ka tigtukod na nasud. Anaay tubag ang mga Lopez.

---

PART 2: Oligarkiya nga nahimong tigtukod sa nasud

Kay ang imahe sa usa ka oligarkiya kontra sa lehitimo nga negosyo nabal-an na sa nadiskusyohan sa una nga bahin aning series, klaro na saato, madiskusyohan ns nato karon ang kalahian sa tunga sa oligarkiya ug pagtukod sa nasud.

Gahi ba sila nga mga bloke nga dili maskin kanus-a mahimong katimbang sa matag-usa?

Ang kalahian o dili pwede nga pagpares sa oligarkiya ug tigtukod sa nasud, kay ang una gagawas ug kadalo samtang ang ulahi gapakita ug pagkadili hakog, gapugos saato nga maghuna-huna sa kalahian sa duha, nga nag-ingon nga ang pilian mamahimo lamang sa pagitan sa duha.

Dungag pa, ang kalahian gahimo ug ilusyon nga sa pilian ug ilusyon sa pagpili.  Ang usa mapugos sa paghuna-huna nga ang pilian nalimita lang sa A ug B.   How about C, D, or E? Paunsa sad ang posibilidad sa pagbag-o? Ang pagbag-o sa A ngadto sa B, o ang paghimo sa B nga A?

Kapag ang pagpili nahimo, ang kalahian gahimo lamang ug espasyo para sa musunod nga pagkahinukman sa mga oligarkiya. Imposible nga mahimo kini sa laing pamaagi kung ang usa ka tawo mupili saiyang kaugmaon isip usa ka oligarkiya. Dili na pilianan ang pagbag-o. Ang paghawa gikan sa usa ka oligarkiya dili na usa ka opsyon. Gapangutana kini usab, ang pagsilot ba maong pamaagi sa pagdiretso? Dili kami mouyon.

Alternatibo sa paglain sa oligarkiya ug tigtukod sa nasud

Ang usa ka ispektrum, baylo sa paglahi, kung diin ang oligarkiya ug usa ka tigtukod sa nasud naapil usa ka kinahanglan nga naratibo para sa transpormasyon.

Dili pareha sa paglain o dichotomy, ang ispektrum gapadayon; ug dili nalimita sa “A o B” nga paglantaw, apan gatugot sa “gikan sa A padulong sa B”. Kauban saiyang gapadayon nga kinaiya ang potensyal nga ang oligarkiya mahimong usa ka tigtukod sa nasud, maskin layo man kana nga posibilidad. Ang kabaliktaran tinuod usab. Karong punto, kinahanglan lang nato ilahon nga dili kini imposible.

Kung gakonsiderar kita sa usa ka ispektrum, kinahanglan anaay usa ka commom ground- o linya kung diin ang oligarkiya ug usa ka tigtukod sa nasud gasunod; posible ang kinaiya sa pagbag-o. Maingon karon nga pareho naay potensyal ang duha nga maghatag ug pagbag-o sa nasudnong kaalam. Kung ang oligarkiya gadominar  sa usa ka industriya o rehiyon nga muabot sa punto sa abuso, kadtong mga apektado mupuyo kauban ug magpahimatuod sa kalisod. Sa laing butang, kung ang tigtukod sa nasud gapahitaas sa mga anaa sa ubos ug gaprotekta sa huyang, anaa usab magpahimatuod sailang kaayo ug kamahingatagon.

Ang mga Lopes isip mga oligarkiya

Ang gigikanan sa gipasanginlang oligarkiya sa mga Lopez masubay sa mga mag-igsuon nga Eugenio “Eñing” Lopez, Sr. ug Fernando “Nanding” Lopez, Sr. Bisan paman ang pamilya Lopez ilado ug nanag-iya ug dagkong negosyo sa Iloilo, maingon nga si Ening ug Nanding mao ang tiglantaw sa pamilya nga nagdala kanila gikan sa lokal nga tigdula sa negosyo ngadto sa nasudnong popularidad: Si Eñing isip usa ka negosyante ug si Nanding isip usa ka politiko- nga maoy elemento sa potensyal nga oligarkiya.

Nilambigit sa lahi-lahing industriya, si Ening muapil kauban sa transportasyon (land and air transportation), enerhiya (MERALCO), mass media (Manila Chronicle ug ABS-CBN Corporation), ug argrikultura (sugar), apil sa uban. Ang iyahang mga dagkong negosyo ug dili malimod nga nasudnong impluwensya nagmahimo saiya na muapil sa nasudnung, ug bisan paman sa lokal na pulitika.

Giparisan sa gahum sa ekonokiya saiyahang igsuon, si Nanding ilado sa kasaysayan sa Pilipinas isip usa lamang ka tawo nga nahimong Bise Presidente sa duha ka mga Presidente, Elpidio Quirino (1949-1953) ug Ferdinand Marcos (1965-1973).

Ang kasaysayan saksi kung paunsa nahitabo ilahang pakig-uban kay Marcos. Mahitabo kini nga tam-is sugod sa pagpili ni Marcos kay Nanding nga iyang vrunning mate ug musunod nga Bise Presidente. Si Eñing sigurado nga nisuporta saiyahang igsuon pamaagi sa pagbubo ug kwarta ngadto saiyang pangampanya. Apan natapos kini nga lain sa pagdetene ni Marcos kay Eugenio “Geny” Lopez, Jr., anak ni Eñing, ug nitanyag saiyahang kagawasan sa amahan kung ibaligya niya iyahang mga kompanya sa mga Marcos ug saiyahang mga galamay, ug sa pagtanggal kay Nanding saiyang posisyon pagka-Bise Presidente aron mahawa siya sa gobyerno. Natanggalan ug pang-ekonomiya ug pulitikal na impluwensya, ang mga miyembro sa pamilya Lopez na nadistiyero o nakulong. Maanindot, ginganlan ni Marcos ang pamilya Lopez isip usa ka “oligarch”.

Ang pagkawagtang sa dikadurya ni Marcos ug ang pagbalik sa mga Lopez aron pagbuhi usab sailang mga negosyo pagkahuman sa EDSA sa Pilipinas mao ang kausaban: gikan sa oligarchs paadtonsa tigtukod sa nasud.

Lopezes transformed to nation-builders

Si Geny Lopez, ug sunod iyang anak, Eugenio “Gabby” Lopez III, mao ang nasa unahan sa paghimo sailaha nga mga tigtukod sa nasud pahawa sa oligarkiya kung unsa mao ang ilahang pamilya sa una. Karon, ang Lopez Holding Corporation anaay interes sa upat ka dagkong industriya: Power and Energy (First Gen), Multimedia Communucations (ABS-CBN ug Sky Cable), Property Development (Rockwell Land ug First Philippine Industrial Park), ug Manufacturing (First Philec).

Pagbiya sa pulitika. Ang mga Lopez pagkahuman sa EDSA anaay lig-on nga pagsulbad: wala nay pulitika. Wala nay Lopez nga nag gunit ug mahinungdanon nga posisyon sa gobyerno, gawas kay Gina Lopez nga atoang hisgotan sa ibaba. Natun-an nila ni sa lisod nga pamaagi kung kanus-a gihimo sila ni Marcos nga walay gahum, na murag ang ilang kinabuhi nakadepende sa usa ka tawo- nga dili dapat mao ang kaso. Basin, anaay pagkahibalo nga ang pang-ekonomiya ug pulitikal nga gahum kung iisa naghulat ug katalagman, ug pundasyon sa korapsyon.

Paghimong korporasyon. Ang paglantaw para sa pagklaro ug pagkamay-tulubagon nagdala daghang mga kompanya sa Lopez, sama sa First Gen, ABS-CBN, ug Rockwell, nga nahimong apil sa lista sa publiko. Murag kini ug pag-abri sa pultahan sa negosyo aron matuki ug mapamuhunan sa uban. Dili lang kani nga lihok nagbalik aa daan nga istilo sa mga Lopez sa pagmaneobra, apan nagmaneho usab ug kabag-ohan. Ug pinakaimportante, ang maayo nga pagdumala sa korporasyon gaduso sa mga Lopez nga magbuhat ug mga desisyon nga makabenepisyo dili lamang sa mga stockholders, apan apil sad sa mga stakeholders.

Sa serbisyo sa mga Pilipino. Ang pasalig sa Lopez ngadto sa serbisyo sa publiko – ug pagtukod sa nasud – mao ang nagsemento saiyang transpormasyon gikan sa oligarkiya ngadto sa tigtukod sa nasud. Ang lista walay kahumanan: ang paghatag ug impormasyon sa ABS-CBN, regional programming, kalingawan, ang TFC, Sky Cable’s Internet, renewable energy sa First Gen, mga komunidad sa Rockwell, trabaho sa First Pacific Industrial Park, mga natabangan nga bata sa Bantay Bata 163; Pagtugon sa kalisod sa katalagman sa Sagip Kapamilya, Ilog Pasig ug  sa La Mesa sa Bantay Kalikasan. Tanan kini wala gihimo para sa pagpasikat, apan ang pagserbisyo mao ang prayoridad sailahang negosyo.

Angay usab tagdon ang kadasig sa mga Lopez para sa pagprotekta sa palibot sa katawhan ni Oscar Lopez nga nakakita sa usa ka center nga gasuporta sa teknolohiya nga gipadagan sa siyensya sa pagtukod ug lig-on nga mga komunidad,  ug Gina Lopez, nga masking nahimo nga Environment Secretary sa gobyerno ni Duterte, walay pagduha duha nga nisarado sa mga iresponsable nga mga minahan sa nasud hantod siya napahawa sa mga nagasuporta sa minahan.

Ang mga Lopez nagpahimatuod nga ang transpormasyon gikan sa usa ka oligarkiya ngadto sa usa ka tigtukod sa nasud tinuod nga dili imposible.

Apan, samtang kabalo kita nga ang tradisyunal na mga oligarkiya isip mga negosyante nahimong mga politiko o  nagpondo sa mga politikal nga mga partido ug propaganda nga pareho sa gigikanan sa mga Lopez, ang mga oligarkiya karong panahon dili na ingon ani. Karon, makita nato ang mga oligarkiya sa mga politiko, partikular sa mga political dynasties, nga nag gamit o mas samot, nagpugos sa mga lehitimo nga mga negosyo sa pagtigom ug gahum.

Ang sunod ug ulahi nga bahin ani nga series nagtan-aw ngadto sa kung paunsa, sa pagsirado sa ABS-CBN, nabungkag ni Duterte ang usa ka tigtukod sa nasud, dili ang giingon niya- nga oligarkiya.

---

Part 3: Si Duterte nagbungkag sa tigtukod sa nasud, dili ang oligarkiya

Si Presidente Duterte niingon saiyahang kontrobersyal nga panulti kadtong July 13, 2020, nga natudlo sa ABS-CBN, “Sa wala pagdeklara ug oligarkiya, nabungkag nako ang oligarkiya nga maoy gakontrol sa ekonomiya sa katawhang Pilipino.” Gihimo kini pagkahuman ang House Committee on Legislative Franchises nidili sa paghatag ug prangikisa sa ABS-CBN para sa pagpadayon sailang operasyon.

Ang tumong sa pagbungkag sa oligarkiya sa nasud, nga gipamatud-an sa political analysts ug sa academe, tinuod nga maayo- kung pagkahimuon ug tarong. Gauyon kami niani, ug sa nahisgutan sa una ug ikaduha nga bahin aning series, ang pagkigbugno sa oligarkiya nga walay kaalam sa kalahian sa tinuod nga oligarkiya ug lehitimo ug masustento nga komunidad sa negosyo,  ug walay labot sa posibilidas sa transpormasyon sa oligarkiya ngadto sa tigtukod sa nasud (i.e. Lopezes), kay klaro nga mapakyas ug makapasamot sa nagkahiwalay natong katilingban.

Ang pagpaningkamot nga gihimo ni Dutere na walay paghibalo sa kalahian sa oligarkiya ug lehitimong negosyo magbungkag sa nasud.

Hambog kaayo

Sa tunga sa giamin nga walay kabangkaagan nga tugon sa pandemya ug uban sa duha nalang ka tuig saiyahang administrasyon nga nagpakyas sa dakong ambisyon niani para sa nasud, gikan sa pagwagtang sa ilegal na droga, pagpugos sa pederalismo, paghuman sa insurhensya sa pamaagi sa mga peace talks, pagdepensa sa West Philippine Sea hantod sa pagtapos sa ENDO, ang pagsirado sa ABS-CBN mao ang nahimo lamang sa administrasyon. Giingon pa niya saiyahang panulti,“Sa totoo lang, I’m extremely proud of myself and I do not want to share that with anybody. … Gusto ko, ako lang ang proud that I dismantled the bedrock – ‘yong pinakaposte ng oligarchy sa Pilipinas.”

(Sa tinuod lang, bilib ako saakoang sarili ug dili nako na gusto ibahin sa maskin kinsa… Gusto nako, ako lang ang bilib nga nabungkag nako ang pundasyon- ang pinakaposte sa oligarkiya sa Pilipinas.)

Dili  kami ganahan nga magdaot sa usa, apan maskin na, ang pagsirado sa ABS-CBN dili usa ka kalampusan- kung ang benepisyo sa nasud ang atoang gusto, ug dili ang personal na mga interes.

Pareho saamong giingon sa nauna na mga bahin sa aning series, ang mga Lopez, nga tag-iya sa ABS-CBN, anaay kaagi sa oligarkiya  nga anaay pang-ekonomiya ug pulitikal nga impluwensya, apan nagpahimatuod sa kalibutan nga nagbag-o kini ngadto sa pagpahimo nga usa ka tigtukod na nasud sa pamaagi sa dili maihap na binuhatan “in the service of the Filipino. Maingon, nga ang pagsarado sa ABS-CBN usa ka pagsirado sa tigtukod sa nasud.

Subo, mangutana kita, unsa ang atong tawag sa usa ka tawo, nga Presidente, nga nagbungkag sa tigtukod sa nasud ug hambog pa kaayo nga nabuhat niya kini?

Usa ang sigurado: ang usa ka tigtukod sa nasud wala ug dili maskin kanus-a magbungkag sa pareho nga tigtukod sa nasud.

Ang usa ka Presidente gibutang sa posisyon sa tawo aron mag-una sa nasud, apan kana wala magbuhat saiya nga usa ka tigtukod sa nasud. Daghan ang mga kinahanglan ug sobra pa kini sa usa ka posisyon.

Ang atong kasaysayan nagpakita nga ang usa ka tigtukod sa nasud nagkinahanglan ug pagkadili hakog, katarong, ug integridad, dili usa lamang ka titulo o awtoridad nga makuha sa kabubut-on sa maskin kinsa. Ug permanente, nagkinahanglan sad kini ug kaluoy ug pagpahiubos.

Ang uban nga nabungkag nga tigtukod sa nasud

And administrasyon ni Duterte ug ang iyang kauban nagbungkag sa daghang tigtukod sa nasud sugod tonv 2016.

Si Chief Justice Maria Lourdes Sereno, nga anaa lamang sa ika-6 sa dapat 18 ka tuig niya nga termino, nga gipahawa saiyang sarili nga korte pamaagi sa wuo warranto petition nga gifile  ni Solicitor General Jose Calida, kauban sad kay Leila de Lima na walay hustisya na nadetene sa 1000 na adlaw sa gihimo himo nga kaso sa droga, mao ang nagpaila ila sa Presidente sa una niya nga termino. Permanente gasulti si Sereno batok sa listahan sa mga maghuhukom nga gipasanginlan nga anaay kaso sa droga nga gipagawas ni Duterte, samtang si De Lima usa ka kritiko sa iyang dugoon nga anti-drug campaign bisan paman wala pa siya nahimong presidente. Kanus-a lang, si Maria Ressa, nga maoy CEO sa Rappler, nga naghimo ug kritikal nga balita nga wala nagtabon sa gobyerno, naconvict sa kaso nga cyberlibel. Kining mga tawo tinuod nga mga tigtukod sa nasud. Sa kamatuoran, ang nasud mas mahimong maayo kung kini wala gibuhat sa aning mga tawhana.

Kung subayon pa gyud nato, ang libo libo nga tawo nga gipatay, kadaghanan mga pobre, sa drug war ni Duterte nga nag-apil sa mga amahan, inahan, ug batan-on potensyal usab na mga tigtukod sa nasud- kung gitagaan sila ug oportunidad na mupuyo ug magbag-o. Libo-libo nga pamilya ang nabiyaaan, naguol, ug masuk-anon. Unsa na ang nabilin karon sa nasud? Mga nadaot lamang na mga pamilya nga lisod, kung dili imposible, na ayuhon.

Mas daghan pa na tigtukod sa nasud ang mahugno kung ang Anti-Terrorism Law of 2020 magsugod na. Kauban saiyang dili konstitusyonal na probisyon sa gipadugay na panahon sa pagdetene ug pagsulay sa due process, ang mga aktibista bisan paman katong makita online adtuon ani nga balaod. Ang walay klaro nga balaod maghulga sa mga progresibo, reformists, ug maskin ang mga ordinaryong Pilipino.

Nganong kinahanglan maglisod saatong mga tigtukod sa nasud?

Estado sa nabungkag nga nasud

Ang Presidente nihatag saiyang SONA (State of the Nation kadtong Hulyo 27. Ang mga ginasaligang roadmap para sa pang-ekonomiyang kaayo wala nakit-an. Sa baylo, sa atong naingon sa niaging artikulo, ang SONA sa presidente dili angay sa usa ka nasud nga nakigbugno ug pandemya. Ang atong nadunggan saiyang panulti mao ang hulga sa mga Ayala ug Pangilinan, ngs nagtudlo sailahang mga telecommunications enterprises nga Globe ug PLDT-Smart “[I]f you are not ready to improve, I might just as well close all of you and we revert back to the line telephone at kukunin ko ‘yan, i-expropriate ko sa gobyerno.”(Kung dili kamo andam na magmaayo, basig isarado nalang pud nako kamo tanan ug mobalik kita sa linya sa telepono ug kuhaon kuna, gamiton sa gobyerno.) Duterte found his next oligarch-target. Nakakita napud si Duterte ug sunod na oligarkiya nga targeton.

Apan usabon namo nga ang Ayala ug Pangilinan lehitimo na mga negosyante nga walay lain sa huna-huna lain sa pagnegosyo ug kalamoan sa ekonomiya. Sa baylo, kinahanglan magpokus ni Duterte sa giingon nila Dean Ronald Mendoza (Ateneo) ug July Teehanke (DLSU) nga “New Oligarchs” or mga political dynasties nga nagkuha sa atong pulitikal nga porma ug nagdaot sa mga gipamuhunan. Patan-awon ang iyahang administrasyon sa salamin aron makita nila ang tinuod nya oligarkiya nga gusto nila bungkagon.

Sa pagbungkag sa mga gatukod sa nasud ug pagkapakyas sa pagbungkag sa ‘New Oligarchs’, ang mga institusyon sa nasud madaot ug huna-hunai nga si Duterte mismo ang nagbungkag sa nasud.

Bilib ba siya ani- pareha sa pagkabilib niya saiyang kaugalingon kadtong malampuson niya na napasirado ang ABS-CBN? Wala ta kabalo niana.

Apan kabalo kita na mao kini iyahang kabilin. Ibilin niya ang nabungkag na nasud. Na kinahanglan nato mosukol.