Isinulat ni Tony La Viña. Isinalin sa Bisaya ni Dinah Faye Balleco.
Original Article (Rappler);
Pareha sa mga niagi nga mga eleksyon, giimbitahan ako sa lain-laing organisasyon aron magpaambit saakoang maingon sa kung unsa gyud ang adunay kapuslanan, pagtan-aw sa tunga sa mga saba ug aso nga nagtanggal sa pagbati sa atong nasud. Usa kini nga trabaho nga nagauswag sa pagpakita sa mga pagbag-o ug pag-uswag sad sa pulitikal na panghitabo. Sa ika-18 sa Agosto, magpaambit ako sa Ateneo Eagle Watch briefing ug mas kumpleto na bersyon sa framework nga akoang gamiton.
Ang framework, nga makahatag sa mga katawhan ug pamaagi sa pagsabot sa kagubot sa atoang pulitika, nagatindog sa tulo nga main pillars. Una, kinahanglan nato siguraduhon na aduna tay COVID-safe election campaign ug adlaw sa eleksyon nga magtugot ug labing kadaghan nga partisipasyon. Ikaduha, kinahanglan nato masigurado na aduna tay maayo nga kapilian sa 2022 para sa tanan nga posisyon, na nasyunal man o local. Ikatulo, kinahanglan nato masigurado nga aduna tay positibo na agenda para sa kaugmaon nga ipatuman paghuman sa eleksyon.
Safe elections nga adunay labing kadaghan nga partisipasyon
Kinahanglan masigurado sa Pilipinas nga aduna tay COVID-safe election campaign ug adlaw sa eleksyon nga magtugot ug labing kadaghan nga partisipasyon. Nagatuo ako, nga kita isip usa ka nasud, kinahanglan magpugos para sa pagpadayon sa atoang eleksyon nga nagasunod sa mandato sa atoang Konstitusyon. Apan, ang kadelikado sa buo nga proseso sa eleksyon, gikan sa pagpangampanya hantod sa pagbutang sa mga balota, dili dapat kalimtan ug balewalaon. Ang safety sa kada usa nga aktor sa eleksyon aduna sa linya: mga botante, opisyales ug mga staff, mga pulitikal na partido ug mga volunteer, ug bisan pa man ang mga kandidato.
Sa positibo nga butang, kini nga mga risgo maistudyohan aron matagaan ug impormasyon ang mga nagahimo ug polisiya nga kinahanglan ug espisipiko nga mabuhat. Mao kini ang gisugdan sa policy note nga gipagawas sa Project Participate, usa ka non-partisan, non-profit nga lihok nga gapahinungod sa pagpaapil ug paghatag ug gahum sa pulitikal na partisipasyon sa katawhang Pilipino, nga gipangunahan sa Ateneo School of Government (ASOG). Ang pag-istudyo nitan-aw sa internasyunal na mga kaagi, partikular sa US ug Indonesia, apil pud ang pangdomestiko nga mga kaagi sa pagpadayon sa Palawan plebiscite kadtong kinasugdanan sa 2021. Ang usa pa ka highlight mao ang pag-estimate nga kinahanglanon ang dungag na P10 billion sa naanran nga budget sa Commission on Elections (Comelec) aron masigurado adunay ma “COVID proof” ang eleksyon sa Mayo 2022.
Ang Comelec nagpaila ug mga inobasyon nga naghatag ug alternatibo para sa pagrehistro sa mga botante. Apan, nagapaabot n akita ug lag sa last minute sa pagparehistro tungod sa ECQ. Dungag pa, wala pa sa taluktok ang panahon sa eleksyon, ilabi na sa panahon sa pagpangampanya ug ang adlaw sa eleksyon. Nagalaom kita na makakita ug gauswag nga pagbag-o sa guidelines aron masulbad ang mga kalisod nga atoang ginaatubang tungod sa pandemya kauban ang tumong sa pagpadaghan sa partisipasyon sa katawhan ug ang kadaghan sa mga muboto.
Ang atoang kapilian sa 2022
Kinahanglan masigurado sa atoang nasud nga aduna tay maayo nga kapilian sa 2022 para sa tanan nga posisyon, nasyunal o lokal. Masabtan nato ang atoang mga kapilian sa pamaagi sa pagtan-aw sa mga misunod nga pulitikal nga bloke: ang koalisyon ni Duterte (ang administrasyon), ang oposisyon, ug kadtong mga nagaingon nga anaa sila sa tunga.
Ang koalisyon ni Duterte
Si Sara Duterte, ang anak sa Presidente ug mayor sa Davao City, mao ang foremost presidential contender gikan sa koalisyon. Apan wala pa niya gikumpirma ang iyahang bid para sa pagkapresidente, ang iyahang pakigkita sa mga ilada nga mga pulitikal na tawo sama sa mga Marcos ug Arroyo, courtesy calls kauban ang mga daghan ng lokal na mga opisyales, ug mga naghulat nga pakig-uban sa tunga sa saiyahang Hugpong ng Pagbabago (HNP) nga partido uban ang uban nga mga nasyunal ug lokal nga partido nga murag nagahatag sa iyahang sunod nga lihok.
Sa iyahang kauban sa pagdagan, ang iyahang papa nga si Presidente Rodrigo Duterte adunay posibilidad nga motubag sa tawag nga mudagan siya sa pagkabise-presidente, maskin pa man gipunggan niya sa publiko ang iyahang anak sa pagdagan. Pareha nga nakig-uban sa pulitikal nga butang kay GMA, former Secretary of Defense Gilbert Teodoro ug House Majority Floor Leader Martin Romualdez aduna sad sa pag-istambay.
Sa personal nga butang, kung si Teodoro ang pilion ni Sara Duterte, i-endorso nako siya ug suportahan. Nakaila nako siya ug sobra sa 30 nga tuig ug kabalo ko ug maayo sa iyahang record isip usa ka pampubliko nga opisyal. Kwalipikado siya para sa pagka-presidente nga maoy kinahanglan nga kwalipikasyon para sa pagkabise-presidente.
Si Senator Bong Go, nga maoy makapanunayon nga ginatan-aw sa kada COVID-19 na briefing sa Malacanang, giingon pud ni Duterte nga posible nga mukandidato sa pagka-presidente. Nahimo niya nga mapadako ang iyahang pulitikal nga kapital sa panahon sa pandemya isip usa ka Chair of the Senate Committee on Health ug pinakagisaligan ni Duterte. Pwede ta makakita ug Go-Duterte nga tandem sa 2022, kung ang PDP-Laban mopadayon sa ilahang lihok sa pag-endorso sa tandem isip ilahang standard-bearers.
Sa akong panan-aw, sa kahumanan ang mga Duterte, pareho sa maskin kinsang unsang dinastiya sa Pilipino, muayo ani nga isyu sailahang mga sarili, ug makita nato dayon kung kini ba Go-Duterte, Duterte-Duterte, or Duterte-Romualdez/Teodoro.
Pagbahin-bahin sa kowalisyon nga Duterte
Ang mga Marcos mao sad ang hinungdanon nga bahin sa kowalisyon. Bisan pa man saiyahang pagkapildi sa eleksyon ug saiyahang electoral nga pagprotesta batok kay Vice President Leni Robredo, si former Senator Bongbong Marcos malaumon gihapon saiyahang karera sa pulitika. Gusto niya ang iyahang pamilya sa Malacanang. Apan, makita pa nato ang iyahang lugar sa guot na nga line up ni Duterte. Panigurado, kung mag-uban ang pwersa sa mga Duterte ug Marcos, aduna silay dako nga pwesto sa mga boto sa Mindanao ug Ilocos.
Si Senator ug boxing legend Manny Pacquiao nagpabilin sa kowalisyon ni Duterte karon. Sa mga niagi nga bulan, nakita nato ang mga pagsulay ni Pacquiao nga ipakita ang korapsyon sa ilalom sa administrasyon ni Duterte, nga nagresulta sa iyahang pagkatanggal isip usa ka president sa PDP-Laban. Kung kani sakto sa pagpabilin ni Pacquiao sa linya o moduso niya palayo sa mga Duterte mahibal-an paghuman saiyahang laban sa boksing karong Agosto. Sa akoang panan-aw muhawa siya sa kowalisyon ni Duterte ug mudagan ug katuohan nga pagkampanya sa popularidad sa mga atleta, tungod sa suporta sa mga atleta nato sa Tokyo Olympics. Tan-awa ang madaugon nga pagbalik ni Pacquiao, ug kung unsa ang mahimo ana saiyahang pagkakandidato, ilabi na sa Mindanao, kung asa makaputol siya sa suporta kay Duterte.
Ang bloke nila Cayetano ug Villar a ilalom sa Nacionalista Party nakakuha ug pulitikal nga lakang sa panahon sa administrasyon ni Duterte, mao ng walay hinungdan para sailaha nga magbulag sa administrasyon. Si Alan Peter Cayetano mao ang running mate ni Duterte kadtong 2016, ug nahimong Secretary of Foreign Affairs, ug nahimong House Speaker. Maskin pa man wala siya gisuportahan ni Duterte sa pagpadayon saiyahang pagkaspeaker kadtong niaging tuig, siya aduna gihapon sa linya sa kowalisyon. Si Mark Villar, nga Secretary of Public Works and Highways, adunay pulitikal nga pagsikat sa nasyunal nga bahin kay siya mao nanguna sa Build, Build, Build program sa administrasyon.
Lacson, Sotto, ug Gordon
Si Senator Ping Lacson ug Senate President Tito Sotto mao ang una nga tandem nga publiko nga nagpahayag sa ilahang pagkakandidato isip president ug bise presidente (bisan pa man ang opisyal nga pag-anunsyo giuswag sa Setyembre). Ginabida nila ang ilahang kadugay sa serbisyo ug kaagi sa Senado, karon nga aduna sila sailahang ikatulo ug ikaupat nga termino. Uban pa, ginaingon nila nga gipadayon nila ang kagawasan sa Upper Chamber sa pila ka tuig sa ilalom sa ilahang pagtan-aw, ilabi na sa supermajority sa administrasyon ni Duterte kung asa naapil si Sotto.
Si Senator Richard Gordon, nga maoy chairman ug CEO sa Philippine Red Cross, naghuna-huna pud sa mas taas nga opisina. Ilado saiyahang pagaagresibo sa Senado, ilabi na sa panahon sa mga imbestigasyon, aduna siya sa permentihay nga makita. Ang iyahang pagpanguna sa Philippine Red Cross sa panahon sa pandemya, nga nagtabang sa nasud, basin mao ang magpadagan saiyaha usab. Nidagan siya sa pagka-presidente kadtong 2010.
Sila Lacson, Sotto, ug Gordon tanan aduna sa edad nga 70. Gatuo sila nga ang argumento sailahang pabor mao ang ilahang kaagi nga dal-on sa pagka-presidente. Apan, lisod mahuna-hunaan nga sila makahinamhinam sa batan-on nga mga botante nga anaa ta karon.
Visit this website to access the article.
Tony La Viña 