Isinulat ni Tony La Viña at Jayvy Gamboa. Isinalin sa Bisaya ni Dinah Faye Balleco.
Original Article (Rappler);
Sa ika-26 sa Hulyo 2021, madunggan sa nasod ang ulahi nga State of the Nation Address (SONA) sa ika-16 na Presidente sa Pilipinas. Dili katuohan nga adunay posibilidad na maimbitahan siya sa sunod na SONA sa sunod na Presidente pagkahuman sa Mayo 2022 na National Elections, dili lamang isip usa ka niaging presidente nga ginaingon sa protokol, apan isip usa pud ka bag-o nga gi-elect nga bise presidente.
Kani nga senaryo wala pa nakita o nahisgutan (sa publiko) sa kasaysayan sa Pilipinas. Walay presidente nga gagunit sa posisyon ang nidagan sa pagkabise presidente sa usa ka eleksyon nga gasunod dayon sa iyang termino isip usa ka presidente. Ang pinakaduol nga halimbawa mao kadtong ang niagi nga Presidente Gloria Macapagal-Arroyo nidagan sa pagka Representante sa ika-duha nga Distrito sa Pampanga dayon dayon pagkahuman sa iyahang termino, nga giingon sa Korte Suprema nga balido.
Ang mga istorya mahitungod sa pagkandidato ni Presidente Duterte isip usa ka bise presidente wala lamang nagakuha ug atensyon sa posibilidad sa usa ka padayon nga gunit sa gahum ni Duterte ug sa iyahang mga galamay, apan usa pud ka pangutana kung usa kini nga sintomas sa mas sukaranan nga problema sa Pilipinas.
Gikan sa presidente padulong sa bise presidente
Kadtong niagi na mga bulan, ang PDP-Laban nisagop sa usa ka resolusyon nga gatawag kay Presidente Duterte, nga chairman niining partido, sa pagdagan sa pagkabise presidente sa 2022. Samtang kini nga ideya naglutaw na bag-o pa kini nga lihok mahitabo, maingon nga kini nga resolusyon mao ang nagsugod sa istorya para sa Bise Presidente Rodrigo Duterte. Kini gipahikusgan sa mga gisulti sa mismo nga Presidente Duterte. Siya karon ang frontrunner para sa bise presidente nga adunay 18% sa bag-o lang na poll.
Muadto kita sa legal nga pangutana ani nga istorya, makadagan ba ang presidente karon para sa posisyon nga bise presidente? Kung atoang i-apply ang panguna nga prinsipyo sa constitutional construction verba legis, ang teksto sa Konstitusyon wala nagabawal kay Presidente Duterte sa paghimo sa giingon. Ang Section 4, Article VII sa 1987 Constitution gaingon “[…] The President shall not be eligible for any re-election. No person who has succeeded as President and has served as such for more than four years shall be qualified for election to the same office at any time.”
Sa usa ka butang, ang konklusyon dili mahimong ingon ato ka diretso kung ang prinsipyo sa ratio legis et enima ang gamiton, kung asa ang intensyon sa mga constitutional framers ang himuon nga giya sa interpretasyon. Ang uban muingon, apil ang usa sa mga framers, Commissioner Christian Monsod, nga ang president dili makadagan sa pagkabise presidente kay ang pamaagi batok sa usa ka gipadugay ug dili mapunggan nga one-man rule malikayan. Kini ginagamit, kung adunay dili klaro nga pagbuot-pasabot sa mga pulong sa Konstitusyon. Aduna bay sakto nga dili pagkaklaro sa Section 4 aron gamiton kini nga prinsipyo?
Dungag pa, mao kini ang pangutana (nga adunay lahi nga posisyon) sa niagi nga kaso nga gi-file ni kadto nga Akbayan Representative ug karon nga Senator Risa Hontiveros kadtong pagkakandidato ni Macapagal-Arroyo isip usa ka Pampanga Representative kadtong 2021. Sa atoang nahibal-an kung paunsa nagdesisyon ang Korte Suprema ato nga kaso, ang pagkakandidato ni Presidente Duterte isip usa ka Bise Presidente posible usab nga tugotan.
Ngano ang pagkabise presidente?
Apan ngano ang pagkabise presidente? Kadaghanan sa mga galamay ni Duterte muingon sa “continuity” nga panguna nga rason para sa pagpugos sa wala maanran nga lihok. Ang mga tawo makapangutana, continuity para sa asa? Para sa karon, anaa na sa kilid sa punto.
Apan, maskin kinsa nga estudyante sa balaod, pulitika, o kasaysayan muhatag kanato ug impormasyon nga ang bise presidente dili gayod duol s a”continuity”. Dili na nato kinahanglan mutan-aw sa layo. Ang mga kalisod ni Vice President Leni Robredo isip usa ka dili ganahan ug dili suportado sa Presidente karon gapakita nga ang suga sa usa ka bise president pwede mapalong kung wala ang suporta sa president. Ang rason niini mao kay ginahatag sa Konstitusyon ang ehekutibo nga gahum sa presidente lamang, dili sa bise presidente o sa maskin kay kinsa nga miyembro sa Gabinete.
Kung ang bise presidente wala’y ehekutibo nga gahum, ngano ang usa ka galingkod nga presidente, nga adunay imperyal nga gahum, gusto mahimong usa ka bise presidente nga walay gahum kung ang sunod nga president gikan sa oposisyon?
Walay mas maayo pa nga eksplanasyon sa paggusto sa pagkabise presidente kontra sa pagtan-aw ani nga usa ka “stepping stone”. Permanente madunggan nga bise presidente usa lamang ka hingahan gikan sa presidente. Mao kini ang ginapunggan na mahitabo sa mga kritiko. Si Presidente Duterte mahimong Bise Presidente, ug pagkahuman mahimong Presidente Duterte usab.
Usa pa ka mas praktikal na pagtan-aw- para sa mga galamay nga makabenepisyo ug maayo- tan-awon kini sa lahi nga pamaagi. Maskin kinsa nga miyembro sa Kongreso, pareho sa Senado ug House of Representatives, usa ra pud ka hingahan gikan sa pagka-bise presidente. Ang Section 9, Article VII sa 1987 Constitution muingon nga kung adunay bakante sa Office of the Vice President, “the president shall nominate a vice president from among the members of the Senate and the House of Representatives who shall assume office upon confirmation by a majority vote of all the Members of both Houses of the Congress, voting separately.”
Kung tan-awon ang mga niagi nga panghitabo, ang kadto nga Senador Teofista Guingona, Jr. nagbenepisyo ani nga probisyon kadtong gihimo siya nga nominado sa pagkabise presidente ni Presidente Macapagal-Arroyo kadtong 2001 nga nahimong resulta sa pagbiya sa katungdanan ni Estrada.
Atong tan-awon ang senaryo sa pwede mahimo nga Bise Presidente Duterte. Kung adunay bakante nga resulta sa kamatayon, permanente nga kakulangan, pagkatanggal sa posisyon, o pagbiya sa katungdanan, ang galingkod nga presidente pwede magpili sa maskin kinsa na miyembro sa Kongreso, senador man o representante. Apan, kini nga senaryo nagadepende sa daghang kondisyon nga nagagana o wala gagana. Apan, transaksyonal man kini paminawon, ang gahum sa pagkabise presidente isip usa ka “stepping stone” dili gihapon malimod.
Paatras nga pulitika
Atoang ipadaplin usa ang mga debate sa legalidad o pagtugot ani nga lihok, ug atoang makit-an ang kamatuoran nga dili malimod. Kini adunay pulos- maskin ang huna-huna lamang ani nga butang- nagaatras sa pulitikal nga pagtubo. Kini mga paatras nga pulitika.
Halimbawa, ang posible nga senaryo sa usa ka presidente nga mutransisyon sa pagkabise presidente makapahuna-huna kanato sa rehimen ni Marcos (dili gyud eksakto, kay si Marcos wala nibiya sa pagkapresidente) ug ang guot nga gunit sa gahum nga makita sa gobyerno ato nga panahon. Dungag pa, ang senaryo nagapakita sa “strongman move” sa uban nga nasud nga nagabalhin gikan sa presidente ngadto sa pagkaprime minister, o ang kapareho ani, dayon balik sa pagkapresidente.
Ang uban na mga kontrobersyal na pahayag ni Presidente Duterte mao ang iyahang motibasyon sa posible nga pagdagan sa pagkabise presidente, mao ang paglikay sa mga kaso. Giingon kini na “non-issue” sa mga eksperto sa balaod, ug kami mopamatuod niini.
Sumala sa mga niagi nga mga desisyon sa Korte Suprema, ang presidente lamang ang makalikay sa mga kaso; maskin kini nga pamaagi sa paglikay adunay strikto ug maayong pagkasabot na mga kinahanglanon. Ang kaso nga Estrada v. Desierto mupasabot ug walay posibilidad nga kini nga paglikay makaabot sa bise presidente maskin pa man ang bise presidente nahimong usa ka presidente. “There are more reasons not to be sympathetic to appeals to stretch the scope of executive immunity in our jurisdiction. One of the great themes of the 1987 Constitution is that a public office is a public trust. […] It ordained that public officers and employees must at all times be accountable to the people, serve them with utmost responsibility, integrity, loyalty, and efficiency; act with patriotism and justice, and lead modest lives.”
Ang kamatuoran nga ginaatubang nato ni nga mga isyu dili usa ka timaan sa demokrasya, apan mao kini ang atoang estado sa atoang nasud.
Tan-awon nato kung sa tumoy sa pagkapresidente ni Duterte iyahang testingan ang konstitusyon ug kung usab muadto kini saiyahang pabor.
Visit this website to access the article.
Tony La Viña 