Isinulat ni Tony La Viña at Meggie Nolasco. Isinalin sa Bisaya ni Dinah Faye Balleco
Original Article (Rappler);
Sa mga sunod nga semana, ang eskwelahan sa nagbakwit nga mga Lumad nga gidumala sa University of the Philippines (UP) magbuhat ug graduation ug moving up nga seremonyas. Mag usa na ka tuig sa mga pagsulay, apan pag-ila sad sa katungod sa mga Lumad sa edukasyon. Apil sa mga natun-an sa mga estudyante, maestra, ug kadtong mga kauban namo sa Save Our Schools (SOS) Network mao ang: kaisug, pagpaningkamot, ug kolektibo nga kusog.
Mao kini ang ikatulo nga batch sa alternatibo nga eskwelahan sugod kadtong sinugdanan niini kadtong 2017. Ang pagpatindog niini usa ka tubag sa pahayag ni Presidente Duterte saiyang State of the Nation Address sa nianang tuig nga pagbomba sa mga eskwelahan sa mga Lumad. Sugod adto, ang mga bakwit nga mga eskwelahan, kauban ang tabang sa mga manlalaban ug akademya, gilusad sa Davao, Cebu, ug Metro Manila.
Apan ang red-tagging ug mga atake nagpadayon ug pandaot sa edukasyon sa mga Lumad na estudyante.
Ang mga atake sa gobyerno sa mga eskwelahan sa Lumad
Samtang ang mga eskwelahan nagpadayon onlayn ug nipahiangay ug blended learning tungod sa pandemya, nakita nato ang gipugos ang pagpanirado sa mga eskwelahan sa Lumad sa Southern Mindanao- ang Community Technical College of Southeastern Mindanao (CTCSM) sa Maco, ug sa MISFI Academy- sa pag-uban sa National Task Force to End Local Communist Armed Conflict (NTF-ELCAC) nga nagbuhat usab sa mga pamaagi sa red-tagging.
Sobra sa 178 nga mga eskwelahan sa Lumad sa Mindanao ang gipasirado, nga nagtangtang sa katungod sa mabana nga 10,000 na mga Lumad na estudyante. 200 nga estudyante sa Davao City, nga gidumala sa UCCP Haran, nanginahanglan nga mag-atras sa ilahang enrolment sa duol nga mga eskwelahan sa DepEd kadtong Disyembre 2020 kay wala silay paagi sa mga gadgets ug mga materyales nga kinahanglan sa pagtuon ug pagpadayon sa ilang pag-eskwela.
Ang bakwit nga eskwelahan sa Cebu, samtang, nabalda sa usa ka raid kadtong ika-15 sa Pebrero. Ang kapulisan ug gobyerno muingon nga usa kato nga “rescue operation” apan sa kamatuoran ang mga estudyante nagabuhat na ug pamaagi sa pagtransisyon balik sa ilahang mga komunidad. Maskin pa man nga ang mga maestra ug estudyante nga naaresto gipagawas na tapos ang tulo ka bulan, kay tungod walay kaso batok kanila sa pagresolba sa Department of Justice, 18 sa mga estudyante ang karon gigunitan sa Talaingod Koronadal, bisan pa sa mga giingon sa gobyerno nga anaa na sila sa ilang mga pahimalay.
Ang mga bank account sa UCCP Haran, usa ka kauban ug manlalaban para sa mga Lumad, gi-freeze sad sa Anti-Money Laundering Group base sa usa ka panangil nga nagapondo kini sa “terrosist communist groups”. Pareho pud nga kaagi ang nahitabo sa usa pa ka manlalaban, ang Rural Missionaries of the Philippines.
Kadtong niagi lang, nakita nato ang usa ka masaker sa Lianga, Surigao del Sur kadtong ika-15 sa Hunyo. Apil sa mga biktima, mao ang mag-igsuon nga Angel Rivas, 12-anyos, ug Lenny, 20-anyos, nga nahimong mga estudyante sa Tribal Filipino Program sa Surigao del Sur.
Nakita nato paunsa kining mga panghitabo nakadaot sa kaayohan sa mga estudyante ug maestra, nga nakakita kung paunsa ang mga atake sa ilahang mga eskwelahan ug sa mga Lumad nagpadayon ug walay hunong.
Ang katungod sa Lumad sa edukasyon
Ang mga ginabuhat sa mga eskwelahan sa Lumad, usa ka atake sa katungod sa edukasyon sa mga Lumad. Pareha sa amoang gisulat niadto, ang mga eskwelahan sa Lumad nagatuboy sa ideya nga ang katungod sa edukasyon usa ka katungod ug pamaagi aron makakuha ug kahanas, kapasidad, ug pagsalig aron masiguro ang uban pa nga mga katungod. Ang katungod sa edukasyon kinahanglan para sa tawhanon, sosyal, ug pang-ekonomiya nga pag-uswag ug usa ka elemento aron makab-ot ang malungtaron nga kalinaw ug pag-uswag. Usa kini nga maayo nga pamaagi sa pagkab-ot sa potensyal sa tanan ug sa pagsigurado sa tawhanong dignidad, ug pagpalambo sa indibidwal ug kolektibo nga kaayohan.
Amoang giingon nga ang pagpatindog sa mga Lumad na eskwelahan usa ka sosyal ug historikal nga panginahanglan. Ang mga Lumad na kabatan-onan sa Mindanao nakabati ug kalisod sa pag-enrol ug pagsulod sa “mainstream” na pampubliko o pribado na mga eskwelahan. Sa usa ka butang, dunay gamay na mga eskwelahan sa mga lugar kung asa gapuyo ang mga Lumad, mao ng ang mga Lumad kinahanglan pa mugasto ug dako para sa pamasahe ug dungag na kinahanglan sa mga layo nga eskwelahan. Dungag pa, daghang Lumad na mga estudyante nakabati ug diskriminasyon sa mga mainstream na mga eskwelahan- dili lamang gikan sa mga maestra ug mga kauban na estudyante, apan bisan pa man sa usa kurikulum na wala nagapakita sa ilahang lahi nga kultural ug historikal nga mga konteksto.
Ang katungod sa mga Lumad sa edukasyon ug sa mga sistema sa edukasyon nga nagapakita sa ilahang lahi nga lenggwahe, kultura, ug kasaysayan, giila sa ilalom sa United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples ug sa Indigenous Peoples Right Act. Ang mga atake sa mga eskwelahan sa Lumad nagalapas aning duha.
Hantod karon, wala namo nasabtan ngano gitugotan sa Department of Edukasyon iyang kaugalingon na gamiton sa mga pasista sa gobyerno aron atakehon ang mga eskwelahan sa Lumad.
Ang tinuod nga motibasyon sa likod sa mga atake
Klaro sa atoa na ang mga atake sa komunidad sa mga Lumad tungod sa resource-based conflicts. Tungod sa mga utlanan sa Mindanao nga abudansya sa mineral, forest, biodiversity, ug agricultural resources, ang mga komunidad sa Lumad nagpabilin nga lig-on sa pagpagsukol sa pagsulod sa mga dinagko nga minahan ug mga agri-business plantation nga pwede musulod ancestral domain ug mudaot sa ekolohiya.
Sa mao kini nga konteksto, ang pagpanirado sa mga eskwelahan resulta sa militarisasyon sa mga teritoryo sa maong mga komunidad nga adunay kayutaan ug mga kapanguhaan nga komersyal nga gipang-interesan. Buot pasabot, ang gobyerno ug pwersa sa seguridad instrumento aning mga interes.
Ang edukasyon sa mga kabatan-onan na Lumad kritikal gayod para sa kaugmaon sa mga komunidad sa Lumad para sa pagdepensa sa ilahang mga ancestral lands ug domains gikan sa agresyon. Sa pamaagi sa edukasyon, ang mga Lumad na komunidad adunay makakaya nga makasukol sa pagsulod, o kung ilahang gustohon, makaposisyon sila sailahang sarili sa pakigsabot sa maayong termino para sa pagsulod sailahang kayutaan ug kapanguhaan.
Depensahan ang mga eskwelahan sa mga Lumad
Ang SOS Network nagbuhat ug mga lihok aron protektahan ang mga eskwelahan sa Lumad, estudyante, ug mga magtutudlo batok sa dili katuohan na balod sa mga atake. Magpadayon kita sa pagprotekta.
Kadtong ika-28 sa Hunyo, and UP Office of the Student Regent ug ang UP Diliman University Student Council (USC) naglansad ug press conference kauban ang SOS Network aron iingon usab ang pasalig nga ang UP nagpabilin nga lugar para sa bakwit na eskwelahan sa mga Lumad. Ang UP adunay anindot nga kaagi kauban ang mga Lumad para sa katungod sa edukasyon ug self-determination, nga giingon sa niaging chancellor na si Mike Tan nga gipamatuod sa mga pahayag sa UP Student Regent Renee Louise Co, USC chairperson Jonas Abadilla, ug uban pa na mga tigdumala ug magtutudlo sa UP. Nalipay gayod kami nga naa didto si UP College of Law Dean Carlo Vistan aron ihatag legal ug moral na suporta niya ug sa UP Law.
Karon, aduna kita sa gipataas nga alerto ug nagaandam para sa posible na atake batok sa mga bakwit na eskwelahan sa mg Lumad. Kani na mga atake mga buhat sa pagkawalay paglaum ug kinahanglan isalikway. Ang mga Lumad na estudyante, mga maestra, ug mga manlalaban determinado gayod na mahuman ang tuig sa pag-eskwela. Bisan pa man tanang mga menor de edad na mga estudyante gibalik na sa ilahang mga ginikanan, ug katong mga nabilin, tanang mga kabatan-onan sa senior high school, magbalik na sa ilahang mga panimalay, adunay mga hulga nga ang raid sa Cebu mausab sa Diliman ug Davao.
Dili gayod tarong para sa NTF-ELCAC na ipadayon kini nga plano. Ang PNP ug ang militar hukman ug pag-ayo kung mutabang sila sa naingon nga plano. Hiusahan lang nila ang tanan nga mga sektor sa katilingban laban nila. Patubagon gayod sila sa legal nga pamaagi sa Kongreso, kung asa ang pagpangutana sa raid sa Cebu gihimo.
Ginaingon namo usab ang pahayag sa SOS Network:
“As we saw in Cebu, we are on the right side of the law and of history. We call on our long-time supporters as well as all citizens to join us in resisting these planned attacks and to condemn them as violations of human rights.
As the Lumad children and teachers will be returning to their communities after the ceremonies, the campaign for their right to education will continue. We ask our supporters and citizens to stand with the Lumad students as they are being persecuted. Let us stand with our indigenous communities in Mindanao for a better future for them and their children.”
Visit this website to access the article.
Tony La Viña 