Pagtarong sa mga inhustisya batok sa mga eskwelahan sa mga Lumad

Isinulat ni Tony La Viña at Vanessa Vergara. Isinalin sa Bisaya ni Dinah Faye Balleco

Original Article (Rappler);

Ang ika-15 sa Pebrero usa lamang sa mga tinuyoan nga mga atake batok sa mga eskwelahan sa mga Lumad, nga adunay makakabalaka nga pagdaghan sa mga niaging upat ka tuig. Kini nagahimo ug mga kalapasan sa human rights nga ginaprotektahan sa internasyunal na balaod ug mga balaod sa Pilipinas.

Sa paghimo ug mga illegal na raid ug pag aresto ug daghan, ang kapulisan ug ang military nilapas sa sa katungod sa mga bakwit sa kagawasan ug seguridad, ug ilahang katungod batok sa arbitraryo nga pag aresto ug detensyon, nga ginaila nga mga katungod sa tang tawo sa ilalom sa 1987 Constitution ug sa ilalom sa Universal Declaration of Human Rights (UDHR) ug sa International Covenant on Civil and Political Rights (ICCPR).

Paglapas sa Internasyunal na Balaod

Ang artikulo 3 sa UDHR muingon: “Everyone has the right to life, liberty, and the security of person.” Ang artikulo 9 sa parehong deklarasyon muingod usab: “No one shall be subjected to arbitrary arrest, detention, or exile.” Article 9(1) of the ICCPR made respecting the foregoing right into a treaty obligation: “Everyone has the right to liberty and security of person. No one shall be subjected to arbitrary arrest or detention. No one shall be deprived of his liberty except on such grounds and in accordance with such procedure as are established by law.”

Ang mga binuhatan sa kapulisan ug military mulapas usab sa giila nga mga katungod sa mga bata ug lumad sa partikular, sa ilalom sa Convention on the Rights of the Child (CRC), sa United Nations Declarations on the Rights of Indigenous Peoples (UNDRIP), sa Indigenous People’s Rights Act (Republic Act No. 8371 o ang IPRA), ug ang Child and Youth Welfare Code (Presidential Decree No. 603).

Ang Artikulo 37(b) sa CRC muingon nga: “States Parties shall ensure that… [n]o child shall be deprived of his or her liberty unlawfully or arbitrarily.” Sa baylo, ang Artikulo 3 sa Child and Youth Welfare Code muingon: “Every child has the right to grow up as a free individual, in an atmosphere of peace, understanding, tolerance, and universal brotherhood.”

Para sa mga lumad, ang Artikulo 7(1) sa UNDRIP klaro usab: “Indigenous individuals have the rights to life, physical and mental integrity, liberty, and security of person.” Dungag, ang Seksyon 21 sa IPRA muingon nga “the State shall, with due recognition of their distinct characteristics and identity, accord to [indigenous people] the rights, protections, and privileges enjoyed by the rest of the citizenry.”

Ang padayon nga mga hinimoan sa gobyerno nga pahilumon ang mga eskwelahan sa Lumad kalapasan na batok sa katungod sa edukasyon nga nakabutang sa 1987 Constitution, UDHR, sa International Covenant on Economic, Social, and Cultural Rights (ICESC), sa CRC, ug sa Child and Welfare Code.

Dungag pa, paglapas kini sa katungod sa mga Lumad nga malingaw sa mga sistema sa edukasyon ug institusyon nga sakto sailahang kultura ug naga adres sailahang mga espesyal nga mga panginahanglan, nga giila sa ilalom sa UNDRIP, sa International Labor Organization’s Indigenous and Tribal Peoples Convention (ILO 169), ug sa IPRA.

Paglapas pud kini sa Special Protection of Children Against Abuse, Exploitation and Discrimination Act (Republic Act No. 7610 or RA 7610). Sa ilalom sa Seksyon 18 sa RA7610, nagapasabot ilabi na sa mga kabatan-onan, gikan sa mga kultural nga komunidad sa mga Lumad, ang balaod muingon: “The [DepEd] shall develop and institute an alternative system of education for children of indigenous cultural communities which is culture-specific and relevant to the needs of and the existing situation in their communities. The [DepEd] shall also accredit and support non-formal but functional indigenous educational programs conducted by non-government organizations in said communities.” Konektado sa proteksyon nahiuyon sa mga bata isip zones of peace, ang Seksyon 22 sa RA 7610 muingon nga sa mga lugar sa armed conflict, “[d]elivery of basic social services such as education, primary health, and emergency relief services shall be kept unhampered” and “[t]he safety and protection of those who provide services…shall be ensured. They shall not be subjected to undue harassment in the performance of their work.”

Pagsalikway sa mga katungod sa Lumad

Ang padayon nga panred-tag sa mga Lumad ug ilahang eskwelahan usa ka kalapasan sa mga katungod sa mga Lumad nga mahimong protektado sa maskin unsang klase sa diskriminasyon base sailahang kinaiya, ug mabuhi sa kagawasan, kalinaw, ug seguridad- nga giila sa artikulo 2 ug 7 sa UNDRIP. Sa makita, indikasyon pud kini sa kung paunsa nagkulang ang gobyerno sa paghimo saiyahang katungdanan sa ilalom sa artikulo 2 ug 5 sa sa ILO 169, aron ipatuman ang mga pamaagi para sa hingpit nga pagkaamgo sa sosyal, pang-ekonomiya, ug kultural na mga katungod sa mga lumad ug aron siguraduhon nga ang mga katungod nila maprotektahan, “with due account…taken of the nature of the problems which face them.” Usa pud kini ka kalapasan sa IPRA.

Ang Seksyon 31 sa IPRA muingon: “the State shall take effective measures…to eliminate prejudice and discrimination and to promote tolerance, understanding, and good relations among [indigenous people] and all segments of society.” Konektado sa kamahinungdanon sa pagpadasig ug dili pagpahimong kriminal, sa partisipasyon sa kabatan-onang Lumad sa kalihokan sa nasud, ang Seksyon 27 sa IPRA muingon: “The State shall recognize the vital role of the children and youth of [indigenous people] in nation-building and shall promote and protect their physical, moral, spiritual, intellectual, and social well-being. Towards this end, the State shall support all government programs intended for the development and rearing of the children and youth of [indigenous people] for civic efficiency and establish such mechanisms as may be necessary for the protection of the rights of the indigenous children and youth.”

Mga rekomendasyon sa Kongreso

Ginadayeg namo ang House Committee on Human Rights, ilabi na ang Chair Quezon City Representatives Jesus “Bong” Suntay para saiyang patas ug pantay nga pamaagi, para saiyahang tukma sa panahon nga pag-imbestiga sa butang. Adunay mga isyu nga giklaro ug gihisgutan nga kinahanglan maadres sa muabot nga balaodnon.

Para sa mga isyu nga nagasamok sa Lumad ug eskwelahan sa mga Lumad, giandam namo ang mga musunod nga rekomendasyon para sa konsiderasyon sa House of Representatives ug uban na ahensya sa gobyerno.

Para sa House of Representatives:

Maglusad ug imbestigasyon ngadto sa pagkaylap sa paramilitar nga mga grupo sa Mindanao, ug sa koneksyon aning mga grupo sa military.
Panawag para sa pagtanggal sa sandata ug pagkabungkag sa paramilitar nga grupo
Pagbawal sa militar nga pahimuyo sa mga komunidad
Panawag para sa pagkabungkag sa National Task Force to End Local Communist Armed Conflict (NTF-ELCAC). Ang NTF-ELCAC, sa baylo nga paghimo saiyang papel sa pagprpotekta sa nasud batok sa mga terorista ug armadong panagbangi, nagtabang lamang sa pagpadayon ug bakak ug pagdaghan sa tinuyoang kalihokan sa kapintasan batok sa katawhang Pilipino.

Para sa Kongreso ug Department of Justice:

Maglusad ug imbestigasyon sa binuhatan sa pag-file ug trumped-up criminal charges batok sa mga miyembro, volunteers, ug taga-suporta sa mga eskwelahan sa Lumad ug bakwit sanctuaries, ug mag-isyu ug resolusyon/rekomendasyon aron pagahukman ug paluyahon ang naingon nga binuhatan.
Rebyuhon ug mahimong hinungdan sa pagpalagpot sa trumped-up criminal charges batok sa mga miyembro, volunteers, ug taga-suporta sa mga eskwelahan sa Lumad ug bakwit sanctuaries nga natanggong sa DOJ ug prosecutor’s office.

Para sa National Commission on Indigenous Peoples:

Himuon ilahang papel isip tig-protekta tig-palambo sa mga interes ug kaayo sa mga lumad, ug suportahan ug depensahan ang mga eskwelahan sa Lumad ug mga bakwit sanctuaries.
Pagahukman ang red-tagging ug paghimo ug mga atake batok sa Lumad ug ilahang mga taga-suporta.
Maghimo ug mas hingpit nga pagtuon sa buot-pasabot, gamit, ug kasaysayan sa termino nga “Lumad” ug irecall ang NCIP Resolution 08-009-2021.

Para sa Department of Education:

Suportahan ang pagpadayon nga edukasyon sa mga lumad ug pag-uswag sa eskwelahan sa mga Lumad. Ilahon ang bililhon nga kontribusyon sa mga eskwelahan sa Lumad para sa pagtubo ug pag-uswag sa mga komunidad sa mga Lumad sa nasud.
Maghimo ug hingpit nga imbestigasyon sa mga pasangil nga rebelde nga training groups ang mga eskwelahan sa Lumad o kauban sa CPP-NPA-NDF. Pagkahuman, irecall ang mga Resolusyon nga nagasirado sa mga eskwelahan sa Lumad isip resulta sa red-tagging.
Hatagan ang mga eskwelahan sa Lumad ug sakto nga panahon para sa muabotay nga tuig sa pagtungha, ug pagkahuman magpadayon sa paghatag ug mga permit/certificates of recognition para sa sunod-sunod na mga school year, kung ang mga eskwelahan sa Lumad nahimo ang mga requirements sa ilalom sa balaod ug mga balaod sa DepEd.

Para sa Armed Forces of the Philippines/Philippine National Police:

Undangon ang mga paghimo sa acts of violence ug pang-haras batok sa mga Lumad ug ilahang mga taga-suporta.
Respetuhon ang mga eskwelahan sa Lumad isip mga zones of peace. Undangon ang buhat sa paghimo ug militar nga aktibidades sa o duol sa mga eskwelahan sa Lumad.
Buhian ang mga Lumad ug ilahang mga taga-suporta nga ilegal nga nadakup, ug undangon ang paghimo sa binuhatan sa ilegal nga detensyon.

Visit this website to access the article.