Ang Storya sa Duha ka Nasud

Translated by Dinah Faye Balleco

Original article (Rappler) with Jayvy Gamboa; Filipino translation

Sa usa ka nasud nga naigo ug pandemya ug nabutang sa lockdown ug sobra sa upat ka bulan, ang mga Pilipino naglaum para sa usa ka State of the Nation Address (SONA) nga mupaayo sailang paminaw kung dili man sailahang kinabuhi.

Sa kasaysayan, sa gimandato sa Section 23, Artikulo VII sa 1987 Konstitusyon, ang mga Presidente sa Republika nigamit sa SONA gikan saiyang pinakatradisyunal nga pamaagi, usa ka report sa mga nahimo ug plano ngadto sa Kongreso isip usa ka representante nga gipili sa katawhan ug usa pud kini ka pamaagi aron maingon ang mga prayoridad nga mga lehislasyon nga gihandom sa Ehekutibo nga hunahunaon sa miyembro sa Lehislatura. Sa iyang wala naanaran ug kontrobersyal nga porma, ang SONA usa ka pamaagi aron padasigon ang nasud, nga pwede makabag-o sa panan-aw sa nasud para man sa maayo o dili.

Kadtong niaging Lunes, Hulyo 27, 2020, si Presidente Rodrigo Duterte nihatag saiyahang walay klaro nga SONA. Katag, makapaluya, ug delusyonal.

Gahugot gikan sa nobela sa usa ka British nga awtor nga si Charles Dickens, makalalis kita nga ang panulti ni Duterte nagpakita sa storya sa duha ka nasud: ang Pilipinas nga napildi sa pandemya, ug ang Pilipinas sa huna-huna ni Duterte.

Ang Pilipinas nga gaatubang ug pandemya

Ang tinuod ug napanahon nga estado sa nasud makita-an sa mga dagway sa sobra sa walo ka libo nga mga Pilipino nga giingon nga mga locally stranded individuals  (LSIs) sa kayutaan sa Rizal Memorial Sports Complex. Nagkaguot ug napugos nga dili musunod sa pamaagi sa social distancing, samtang gahulat para sa sunod nga himuonon sa Hatid Tulong Program, usa ka salingsing sa gisaway nga Balik Probinsya Program, LSIs, ang ilahang mudawat nga pamilya ug ang LGUs mao ang nabutang sa dakong peligro sa inpeksyon.

Sa kagab-ihon sa SONA, ang numero sa nakompirma nga kaso sa COVID-19 sa nasud nakaabot ug 80,000- niburot gikan sa 34,000 lamang nga kaso eksakto usa ka bulan nga niagi. Sa panahon nga kini nga artikulo mapaskil, basi maabsan na nato ang China nga maoy gigikanan sa pandemya, sa numero sa mga inpeksyon. Ang mga dagkong ospital sa kapital nianunsyo usab na sa mga napuno na nga  mga COVID-19 wards. Mas daghan pa nga kamatayon ang posible nga musunod, pareha sa naagian sa ubang nasud.

Naay gamay nga paghisgot sa ani nga mag kamatuoran, o maskin man ang epektibo nga pamaagi aron labanan ang COVID-19 ug pakigpulong sa mga epekto niani. And Bayanihan to Heal as One Act and ang ARISE Bill mao ang nahisgot apan wala kaayoy gibutang nga interes. Kani nadiskusyohan unta ug maayo sa Presidente saiyang SONA- ang maong ginapakita sa telebisyon sa tibuok nasud nga pakigpulong sa karong panahon sa krisis nga wala giere sa panahon sa tigtulog sa kagab-ihon. Usa kini ka nasayang nga panahon aron mabalik ang pagsalig sa katawhan.

Ang amin ni Duterte sa mali saiyahang administrasyon maingon nga dalayegon. Gaingon sa tubag sa gobyerno sa COVID-19, “I must admit that our actions have been far from perfect… and there could be improvements here or there- but all of us in government, including myself, assure that we will not stop until we get things right and better for you.”(Kinahanglan nako aminon nga ang atong mga nilihokan layo lang sa perpekto…  ug naa pa untay mga paglambo diri ug didto- apan kami tanan sa gobyerno,  apil akong sarili, gapanigurado nga dili kami muundang hantod mahimo nato kini nga tama ug mas maayo para sainyo.)

Apan kining pag-amin walay pulos kung dili paresan ug mga aktwal na solusyon ug mga alternatubos, sa nakita pa nato sa SONA.

Ang nasud klaro nga gitago sa kadulom ug balik nasad sa uno sa paglakip aning makapatay nga virus ug sa pagpadayon sa ‘new normal’.

Mali nga paglaum

Ang mga Pilipino naghulat sa gisaad ni Presidential Spokesman Harry Roque nga “roadmap” nga mag-unsa kanato palayo sa pinakadakong krisis sa nasud sugod tong World War II. Sa baylo, ang panulti naghatag ug maling paglaum.

Sa bakuna sa COVID-19, nagsaad si Duterte nga “the vaccine is around the corner.”(anaa ra sa daplin ang bakuna). Samtang giila nga walay plano ang gobyerno sa pagkuha sa maong bakuna, kapag anaa na kini, ang presidente mupadayag nga sya nihangyo kay President Xi Jinping (sa China) nga pag naa na silay bakuna, pwede ba nila tugutan ang Pilipinas nga mahimong pinakauna nga makadawat sa bakuna aron mabalik sa normal tanan.

Ang pagsalig sa usa ka nasud para sa access sa usa ka bakuna dili maayo nga ilhanan-ilabi na sa usa ka nasud nga gaangkon saatoang teritoryo. Labut pa, ang bakuna, kapag anaa na kini,dili usa ka madyik nga magbalik kanato dayon sa panahon nga wala pa ang COVID. Tinuig pa ang kinahanglan aron makalatag ug malampuson nga vaccination program sa usa ka arkipelago.

Nagdumala si Duterte sa lahing Pilipinas

Ang SONA ni Duterte naghulagway sa usa ka nasud nga lahi sa kung unsa atoang makita saatong palibot, usa ka nasud kung asa walay coronavirus, kung asa mapahawa lang kini sa pulitikal nga kabubut-on, or kung ang pamulitika nigawas nga maoy butang nga kinahanglan atimanon.

Sa kasugdanan ang pandemya, daghan nag-ingon nga ang virus ang gadikta sa unsa atong himuon; gaadjust lamang kita kay wala pa kaayo kitay nabal-an mahitungod ani. Apan, lahi si Duterte; ginapadaplin usa niya ang virus para saiyang agenda.

Si Duterte gapugos sa “swift passage passage of a law reviving the death penalty by lethal injection for crimes”(paspas na pagpasa sa balaod nga mubalik sa death penalty gamit ang lethal injection para sa mga krimen) sa ilalom sa Comprehensive Dangerous Drugs Act, gaingon nga ang balaod makapugong ug kriminalidad. Labut pa, ang iyahang SONA dili mahuman na walay paghisgot sa kamatayon, gahishot sa mga drug personalities, “Do not do it in my country because I will really kill you.” (Ayaw na himoa saakoang nasud kay patyon gyud tika.)

Ginaamin ni Duterte, sa atubangan sa nasud nga uhaw ug paglaum, nga wala siyay mahimo na maskin unsa sa ginalalisan nga West Philippine Sea- naabot sa punto nga gitawag pa niya kini nga “South China Sea”. Gibutang niya ang problema nga masulbad sa duha lang ka pamaagi : giyera o pag-ila sa pag-angkon sa China. Kini nga pamaagi gisaway ni Justice Carpio, gaingon nga “a country does not need to go to war to assert its sovereign rights. There are lawful and peaceful means of asserting sovereign rights. There are lawful and peaceful means of asserting sovereign rights. “(Dili kinahanglan sa nasud makigiyera aron ipakita ang iyahang mga katungod. Anaay tarong ug malinawon nga pamaagi sa paghingusog sa mga katungod.)

Sa katapusan, ang nagsarado sa gihinanduraw na Pilipinas ni Duterte mao ang oras nga iyahang gihatag sa paghisgot mahitungod sa mga “oligarchs”, nga giapilan niya ug mga kalagot sa katawhan sa telecommunicatìon, tubig, ug mga power services, nga murag anaa kita sa normal nga panahon. Gipadayag sad niya ang ideya sa takeover ug expropriation (pagkuha), kung kining mga negosyo dili magpatuo.

Ginasalikway nato ning pagbutang aning mga Pilipino nga mga negosyante ug pamilya, sa dili maayo nga paghulagway, sila man katong mga Ayala, Lopez, o si Manny Pangilinan. Wala namo ginaendorso ang mga binuhatan sailahang kompanya, apan wala namo sila nakita nga mga oligarchs. Wala namo  nakita ilahang mga pamilya sa pulitika; wala namo nakita ang maskin kinsa sailahang mga paryente nga gakontrol sa mga pulitiko o mga partido sa pulitika.

Pareha saamoang iingon sa mga sunod-sunod nga mga artikulo, nakakita kami ug tagdunon nga transisyon sa daghang giingon nga oligarchic families, kung asa ang bag-ong henerasyon nibag-o ug nimoderno sailahang mga enterprises. Ang tinuod nga oligarchies sa atoang panahon mao ang mga political dynasties, mga pamilya nga nahimong dominante saatoang elective ug appointive na mga posisyon ug nigamit sailahang posisyon aron muamping sailahang mga negosyo ug mipasunod sailahang mga ambisyon.

Sa klarong istorya, ang Presidente walay labot kung ang ekonomiya sa Pilipinas mulubog sa panahon sa dakong kalisod sa nasud.

Mangutana kita, mao ba kini ang kinahanglan sa usa ka nasud nga nakigbugno sa COVID-19? Ang tubag kay dili.

Naa pa kita gihapon sa pandemya, basi nalimtan sa maskin kinsa apil ang Presidente.